Παρασκευή 12 Ιουλίου 2013

Σιλουέτ στο ύφος της Αντιβασιλείας


                                          Το σιλουέτ μου κατά το ύφος της Αντιβασιλείας.
Μελάνι σε χαρτί Α. Κεφαλάς.

Όσοι από σας είσθε φανατικοί φίλοι των κινηματογραφικών & τηλεοπτικών μεταφορών των έργων της κυρίας Ώστεν, αλλά κι εν γένει των ταινιών εποχής, σίγουρα θα έχετε παρατηρήσει τα λεγόμενα πορτραίτα  σιλουέτς (portrait silhouettes) να κρέμονται στους τοίχους ή να βρίσκονται τοποθετημένα με χάρη στο γείσο των τζακιών των αριστοκρατικών και αστικών οικογενειών της Αγγλίας.


Το περίφημο σιλουέτ της ίδιας της Τζέην Ώστεν είναι επίσης ευρέως γνωστό και έχει αναπαραχθεί εμπορικά κατά χιλιάδες ανάτυπα πάνω σε σελιδοδείκτες, κούπες, pill boxes, mouse pads, μαξιλάρια, σημειωματάρια κι ό,τι βάζει του ανθρώπου ο νους για τους θαυμαστές της συγγραφέως...

Τί ήταν όμως τα σιλουέτς; Γενικά με τον όρο silhlouette στην τέχνη εννούμε τη μονοχρωματική συμπαγή απεικόνιση ενός ανθρώπου, πράγματος ή και ολόκληρου θέματος. Το εσωτερικό της απεικονίζόμενης φόρμας δεν έχει φυσικά χαρακτηριστικά όπως στην ζωγραφική και τοποθετείται, χάριν αντιθέσεως, σε φωτεινό συνήθως φόντο.



Τα μέσα που χρησιμοποιούσαν οι καλλιτέχνες ήταν τα εξής: I) ζωγραφική με μαύρη χρωστική (υδατογραφία, σινική μελάνι) σε ελεφαντοστό, χαρτι, γύψο και αντίστροφα σε γυαλί, II) το "αρνητικό" του θέματος κόβεται σε ανοιχτού χρώματος χαρτί και τοποθετείται σε σκούρο φόντο  συνήθως μαύρο (τεχνική hollow-cut) και III) με ελεύθερο χέρι το θέμα κόβεται σε μαύρο ή σκούρο χαρτί και επικολλάται σε ανοιχτό φόντο (τεχνική cut & paste). Στην πίσω όψη πολλές φορές υπάρχουν επιγραφές με τα ονόματα των απεικονιζόμενων και χρονολογίες (χρήσιμες πληροφορίες για τους μελετητές & τους συλλέκτες).

Αν και ο όρος στις μέρες μας χρησιμοποιείται για το περίγραμμα, πιθανόν τα πορτραίτα αυτού του είδους να πήραν την ονομασία τους από το διάσημο για τα αυστηρά μέτρα λιτότητας κατά τον Επταετή πόλεμο (1754-1763) Γάλλο Yπουργό Oικονομικών Étienne de Silhouette (1709-1767). Το όνομα υιοθετήθηκε υποτιμητικά επειδή ήταν ο πιο εύκολος και φθηνός τρόπος απεικόνισης κάποιου σε σχέση με τις μεγάλες ελαιογραφίες-προσωπογραφίες και τις μικρότερες υδατογραφίες-μινιατούρες που θεωρούνταν αντικείμενα πολυτέλειας και είχαν μεγάλη συνήθως αξία. Στο Περηφάνεια & Προκατάληψη όταν η Ελίζαμπεθ Μπένετ ξεναγείται στην πατρογονική αρχοντική έπαυλη του  κύριου Ντάρσυ, το Πέμπερλυ, η οικονόμος της δείχνει με περηφάνεια πρώτα μία μικρή μινιατούρα του αφέντη της κι έπειτα το πορτραίτο του στη μεγάλη σάλα κρεμασμένο ανάμεσα σ' εκείνα των προγόνων του. Η αναφορά δεν είναι τυχαία αφού θέλει να υποδηλώσει το κοινωνικό του status. Τα σιλουέτς ήταν δημοφιλή κυρίως στην αστική τάξη καθώς ήταν αρκετά οικονομικά και προσιτά.

Αν και ο όρος υπήρχε ήδη από τα μέσα του 18ου αιώνα εντούτοις χρησιμοποιήθηκε για τα μικρά αυτά πορτραίτα κατά το 19ο αιώνα. Μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα (την περίοδο δλδ που έζησε και πέθανε η Τζέην Ώστεν) αναφερόντουσαν στην τεχνική αυτή ως "προφιλ" (profiles) και "σκιές" (shades).

 


Τα πορτραίτα αυτά γίνονταν σχεδόν πάντα σε προφίλ προτομή (bust) και δωρίζονταν ως δώρα γεννεθλίων, επετείων, μνηστείας-γάμου, αναμνηστικά ενηλικίωσης, θανάτου κοκ. Σε ολόκληρη την Αγγλία υπήρχαν εξειδικευμένοι καλλιτέχνες που μπορούσαν μέσα σε λίγα λεπτά να φτιάξουν ένα σιλουέτ. Γύρω στα 1800 ο πιο γνωστός ζωγράφος σιλουέτς  John Miers (1756–1821) διατεινόταν πως μπορούσε να δημιουργήσει ένα πορτραίτο μέσα σε τρία λεπτά εκ του φυσικού μονάχα για μισή κορώνα! Οι συλλέκτες σήμερα πληρώνουν φυσικά κάτι παραπάνω... Πολλές φορές ο καλλιτέχνης τόνιζε λεπτομέρειες στην ενδυμασία και την κόμμωση χρησιμοποιώντας γκρίζες, κίτρινες ή και χρυσές φωτοσκιάσεις και τονικότητες αν και κατά παράδοση τα περισσότερα ήταν σχεδόν πάντα μαύρα. Το μέγεθος ήταν μικρό, ώστε να χωράνε σε μενταγιόν ή δαχτυλίδια, και 3-5 ίντσες όταν προοριζόταν για κορνίζα. Οι κορνίζες που επέλεγαν ποικίλουν αλλά ο πιο συνηθισμένος τρόπος έκθεσης ήταν σε ξύλινες οβάλ ή ορθογώνιες κορνίζες από έβενο ή ακόμα και πεπιεσμένο χαρτόνι (papier mache) με μπρούτζινες διακοσμήσεις (πιο συνηθισμένο μοτίβο ήταν το βελανίδι στην κορυφή).

Εκτός από τους επαγγελματίες καλλιτέχνες υπήρχαν βεβαίως και οι ερασιτέχνες (καλή ώρα...). Ο καθένας που είχε κάποια επιδεξιότητα είτε στο σχέδιο είτε στο κόψιμο μπορούσε να δημιουργήσει ένα σιλουέτ. Τα σύνεργα που χρειαζόταν ήταν ένα κερί ή μία εστία φωτός κοντά στο πρόσωπο του απεικονιζόμενου ώστε να προβάλλεται το περίγραμμά του στο χαρτί, που κολλούσαν συνήθως πίσω του στον τοίχο.  Αφου αντέγραφε ουσιαστικά το περίγραμμα δεν είχε μετά παρά να το χρωματίσει ή να το κόψει. Το 1775 η μηχανική εφεύρεση του παντογράφου (pantograph) επέτρεπε τη μεγέθυνση ή σμίκρυνση των σχεδίων αυτών που είχαν δημιουργηθεί σε φυσικό μέγεθος. Η ενασχόληση με τη δημιουργία των σιλουέτς ήταν τόσο του συρμού την περίοδο της Αντιβασιλείας που διοργανώντουσαν μάλιστα και τα λεγόμενα shade parties. Σιλουέτς των μελών της οικογένειας Ώστεν διασώζονται ως τις μέρες μας.


Δύο σιλουέτς της οικογένειας Ώστεν.

Ένας φθηνός αλλά τόσο κομψός τρόπος για να απαθανατιστείς ή να βλέπεις τους αγαπημένους σου τα χρόνια πριν την ανακάλυψη και διάδοση της φωτογραφίας, δε συμφωνείτε;


Όταν είσαι ωστενοκολλημένος και σου αρέσουν και τα τατουάζ το σιλουέτ της κυρίας Ώστεν είναι μια καλή ιδέα επίσης!

Ó Αλέξανδρος Κεφαλάς  2013

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου